КОММУНИКАЦИЯ МОДЕЛЬДЕРІ

Г.Лассуэлл   моделі

Лассуэлл байланыс моделі-коммуникацияны сипаттау үшін ұсынылған алғашқы модель. Байланыстың негізгі модельдерінің көпшілігі бұқаралық коммуникацияларды зерттеумен байланысты, өйткені белгілі бір жағдайларда науқандар коммуникациядағы адамның мінез-құлқын зерттеу және байланыс теориясын дамыту үшін тамаша жағдайлар жасайды. Г.Лассуэлл жасақтаған коммуникацияның сызықтық (классикалық) моделі коммуникативтік үдерістің 5 құраушысын біріктіреді: кім? (хабарлама жөнелтеді) – коммуникатор; не? (жөнелтіледі) – мазмұн (хабарлама); қалай? (тасымалдау іске асырылады) – коммуникация арнасы; кімге? (хабарлама бағытталған) – адресат; қандай нәтиже? (мазмұнның ықпалы) – коммуникация нәтижесі (сурет 1) (https://marketing-course.ru/wp-content/uploads/2018/11/Lasswell.pdf).

Сурет 1 - Коммуникацияның сызықтық (классикалық) моделі (Г.Ласуэлль)

К.Шеннон-У.Уивер моделі

К.Шеннон-У.Уивер ұсынған коммуникацияның шуыл моделі сызықтық модельді маңызды элемент, коммуникацияны қиындататын – шуылмен толықтырды.  Әрі шуылдардың техникалық (тасымалдаушы мен арнадағы ахаулықтар) және семантикалық (мазмұнды қабылдаудағы) түрлерінің сипаттарын нақтылады. Дегенмен, авторлар тарапынан коммуникация сызықты бірбағытты үдеріс ретінде тұжырымдалды. Бұл модельде: дереккөз-қоңырау шалушы (хабарлама жібереді); хабарлама-берілетін ақпарат; Телефон таратқышы-дыбыстық толқындарды электр импульстарына айналдыратын кодтау құрылғысы; телефон сымы-арна; телефон қабылдағышы (екінші құрылғы) — электр импульстарын дыбыстық толқындарға кері түрлендіруді жүзеге асыратын декодер; қабылдағыш — хабарлама жіберілген адам. Бұл жағдайда әңгіме байланыс желісінде пайда болатын тұрақты кедергілермен (шулармен) бірге жүруі мүмкін; арнаның жиілік диапазоны шектеулі болуы мүмкін, ал абоненттер бір-бірінің тілін нашар түсінуі мүмкін. Бұл жағдайда олар байланыс желісі арқылы берілетін ақпарат көлемін барынша арттыруға тырысатыны анық [5].

Сол сияқты байланыс телеграф және радио жүйелері арқылы жүзеге асырылады. Оларды пайдалану кезінде кез-келген бұрмалану немесе кедергі сияқты техникалық мағынада түсінілетін" шу " пайда болады, олар беруге арналған пайдалы сигналдан немесе хабарламадан өзгеше болады. Бұрмалаудың мысалы бір уақытта бір канал арқылы өтетін сигналдардың қабаттасуы болуы мүмкін. Қарым-қатынастың математикалық теориясы және бастапқыда шуды көзден алынған пайдалы ақпараттан бөлу мақсатында жасалды. Шеннонның айтуынша, шуды жеңуге артық сигналдарды қолдану арқылы қол жеткізуге болады. Артықтық ұғымы — коммуникативті сәтсіздіктің алдын алу үшін хабарлама элементтерін қайталау-көбінесе табиғи адам тілдерінің мысалында көрсетіледі.  Шеннонның пікірінше, байланыс техникасындағы артықтыққа сол сигналды (ақпаратты) бірнеше рет қайталау немесе оны басқа байланыс арналарын қолдана отырып қайталау арқылы қол жеткізіледі.

Сурет 1 - К.Шеннон мен У.Уивердің сызықтық-техникалық моделі

У.Шрамм мен Ч.Осгуд моделі

У.Шрамм коммуникация процесін іргелі әлеуметтік процестердің бірі, кез-келген деңгейдегі қауымдастық шеңберіндегі әлеуметтік өзара әрекеттесу (өзара әрекеттесу) ретінде қарастырды.Байланыс-бұл бірдей ақпаратқа бейім тараптардың қарым-қатынасы. Бұл өзара әрекеттесудің маңызды сипаттамасы тараптардың мақсаттары болып табылады; мұнда ол Г.Лассуэлл жасаған байланыс процесінің әйгілі "сызықтық" моделін толықтыруға тырысты. У.Шрамм адресат ең алдымен белгілі бір мақсаттарға (ақпараттандыру, оқыту, хабардар ету, көңіл көтеру, ұсыну, сендіру) ие бола отырып, байланысқа түседі деп сенді. Адресаттың мақсаттары сәйкесінше ақпарат алуға, білуге, үйренуге, ләззат алуға, позицияға – коммуникатор немесе экспедитор "жіберген" пікірлерге, көзқарастар мен идеяларға қатысты. Байланыс-бұл хабарлама арқылы жіберуші мен алушы арасында байланыс орнату актісі. Байланыстың қажетті шарты – жіберушінің де, алушының да жалпы коды, адресатқа хабарламаларды кодтауға және жіберуге, ал адресатқа оларды қабылдауға және тануға мүмкіндік беретін "шифр" болуы. 1954 жылы Осгуд-пен бірге ол циркулярлық процесс моделі ретінде коммуникация процессінің моделін ұсынды.

У.Шрамм мен Ч.Осгуд (1954) ұсынған коммуникацияның тұйық моделінде ақпаратты жөнелтуші мен қабылдаушыны теңқұқылы серіктестер ретінде қарастыру ұсынылды. Сондай-ақ, кері байланысқа басымдық берілді (сурет 1) (https://marketing-course.ru/wp-content/uploads/2018/11/schramm.pdf).

Сурет 1 - Коммуникацияның тұйық моделі (У.Шрамм,Ч.Осгуд моделі)

Бірінші кезекте байланыс арналарының қасиеттеріне қызығушылық танытқан Шеннон моделінен айырмашылығы, Шрамм мен Осгуд коммуникацияның басты қатысушыларына – ақпаратты жіберуші мен алушыға басты назар аударды. Бұл модель коммуникацияға қатысушылардың өзара байланысты үш процесті – хабарламаны кодтау, декодтау және түсіндіруді орындау қажеттілігіне баса назар аударады, онсыз байланыс процесін өтті деп санауға болмайды.